Kontrast
A A A
Polski BIP Gminy Kocmyrzów-Luborzyca

Karniów to kolejna miejscowość gminy Kocmyrzów-Luborzyca, o której pierwsze pisane wzmianki pochodzą z epoki średniowiecza. Bynajmniej nie oznacza to, iż ziemie dzisiejszego Karniowa nie były miejscem osiedlania się i działalności ludzkiej w epokach znacznie wcześniejszych. Jakkolwiek miejscowość ta nigdy nie była poddana gruntownym badaniom archeologicznym, to jednak pojedyncze znaleziska zdają się potwierdzać tezę, iż ziemie Karniowa były zasiedlone już w epoce neolitu. Pierwsze, a zarazem najbardziej chyba spektakularne odkrycie archeologiczne w Karniowie miało miejsce jeszcze w XIX wieku. W roku 1858 na ziemiach należącego wówczas do rodziny Lipczyńskich majątku ziemskiego znaleziony został pochodzący z epoki neolitu kubek gliniany, przypisany przez naukowców do tzw. kultury pucharów lejkowatych, datowanej na lata 3700–1900 p.n.e. Odkrycie kubka z Karniowa było pierwszym znaleziskiem archeologicznym przedmiotów związanych z tą kulturą w regionie podkrakowskim. Warto podkreślić, iż został on zaprezentowany szerszej publiczności już na przełomie 1858/1859 roku, podczas zorganizowanej w Krakowie „Wystawy starożytności i zabytków sztuki”. Po jej zakończeniu trafił on do muzealnych zbiorów Towarzystwa Naukowego Krakowskiego.

 

Po raz pierwszy w źródłach pisanych Karniów pojawił się w 1278 roku. Zawarte w nich informacje określają Karniów jako „wieś położną w Kasztelanii Krakowskiej, należąca do klasztoru Bożogrobców w Miechowie”. Jak można przeczytać w w/w dokumencie klasztor miechowski przekazał Karniów w dożywocie kanonikowi krakowskiemu i wrocławskiemu Zbrosławowi. W zamian za co był on zobowiązany do m.in. przeprowadzenia prac melioracyjnych w Karniowie. Zachowany dokument z roku 1349, wystawiony przez brata Piotra z Bytomia, będącego wówczas włodarzem w Karniowie, poświadcza nam istnienie w tej miejscowości karczmy. Natomiast pochodzący z 1354 roku dokument kancelarii króla Kazimierza Wielkiego zezwala miechowskim mnichom na przeprowadzenie lokacji Karniowa na prawie niemieckim. Ważną datą w historii średniowiecznego Karniowa był rok 1365, kiedy to król Kazimierz Wielki poświadczył dokonanie zamiany własności pomiędzy klasztorem Bożogrobców w Miechowie, a braćmi Mikołajem i Spytkiem, ówczesnymi wójtami miechowskimi. Bracia, w zamian za zrzeczenie się miechowskiego wójtostwa, otrzymali na własność m.in. wieś Karniów. Według ustaleń profesora J. Ptaśnika wywodzili się oni z krakowskiej rodziny mieszczańskiej Borusów, a po przejęciu Karniowa przyjęli nazwisko Karniowskich, wywodząc je od nazwy tejże miejscowości. W rękach rodziny Karniowskich miejscowość pozostała do roku 1436, kiedy to bracia Spytek, Frycz i Piotr Karniowscy odsprzedali ją kanclerzowi Królestwa Polskiego Janowi Taszce Koniecpolskiemu. Warto zaznaczyć, iż także po sprzedaży Karniowa zarówno Piotr jak i Spytek zachowali nadal nazwisko Karniowski. Po śmierci Jana Koniecpolskiego w roku 1455 ówczesnym Karniowem zarządzała wdowa po kanclerzu Dorota z Sienna, a następnie jego synowie Przedbór z Koniecpola - starosta sieradzki i Jakub Koniecpolski – kanonik krakowski.

 

Według pochodzącego z lat 1470-1480 opisu diecezji krakowskiej („Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis) Jana Długosza było w ówczesnym Karniowie 14 łanów kmiecych, 2 karczmy, 4 zagrody z rolami oraz folwark rycerski. Na przełomie XV i XVI wieku właścicielką Karniowa była Nawojka Koniecpolska, żona wojewody poznańskiego Macieja Mosińskiego. Prawdopodobnie po jej śmierci w roku 1509 Karniów przeszedł w posiadanie jej syna Hieronima Mosińskiego i zięcia Andrzeja Myjomskiego. męża córki Nawojki Koniecpolskiej, Jadwigi. O mieszkańcach Karniowa z XV stulecia dowiadujemy się nie tylko z zachowanych dokumentów prawnych, lecz także z dokumentów krakowskiej Akademii czy też zapisów w aktach stołecznego miasta Krakowa. I tak na listach studentów krakowskiej Alma Mater pod datą 1401 figuruje niejaki Ninota z Karniowa (później pleban w Morawicy, a wreszcie prokurator konsystorza krakowskiego w latach 1421-1423). Na podobnej liście z roku1415 zapisany został Piotr z Karniowa, syn Mikołaja Karniowskiego, ówczesnego właściciela tej miejscowości. O zaradności ówczesnych mieszkańców Karniowa poświadczają natomiast dokumenty o przyjęciu chłopów z tej miejscowości w poczet mieszczan krakowskich (1407 r. - Stanisław Łuczkowic, 1444 – Andrzej z Karniowa). Zachowane dokumenty pozwalają nam również poznać imiona karniowskich chłopów i karczmarzy żyjących w tamtym czasie. I tak dokument z roku 1407 wymienia kmieci Maldrzyka, Klemensa i Jana oraz karczmarza Klemensa. Z kolei zapisy pochodzące z roku 1410 informują nas, iż Paszek z Karniowa, najprawdopodobniej właściciel części karniowskich dóbr ziemskich, oświadczył, że: „2 jego kmiecie Wojciech i Mikołaj z Karniowa, począwszy od najbliższego roku przez 4 lata, są wolni całkowicie od czynszu i wszelkich opłat, obowiązani jedynie do robocizny. Płacili oni po 3½ grzywny czynszu”. W roku 1419 Mikołaj z Karniowa (właściciel dóbr karniowskich) i jego żona Świętochna zastawiają za 25 grzywien swemu kmieciowi Mikołajowi Bąkowi z Karniowa 8½ łana w Karniowie. Sumę tę spłacą zwolnieniem Bąka od 5 grzywien czynszu rocznego, do czasu skompensowania pożyczonej sumy. Równocześnie zastawiają za 31½ grzywien swemu kmieciowi Mikołajowi Złotce w Karniowie na 6 lat 1 łan i na 7 lat ½ lana w Karniowie. Sumę tę spłacą zwolnieniem od czynszu. Temuż samemu Mikołajowi Złotce zastawiają także za 41½ grzywien 1 łan na 4 lata i ½ łana na 3 lata. Sumę tę spłacą zwolnieniem od czynszu. Zapisy te świadczyć mogą o dużych problemach finansowych, w jakich znalazł się wówczas Mikołaj Karniowski.

Uczniowie na tle dworu

Uczniowie na tle dworu - lata nieznane

Dożynki lata 60-te

Pomnik-mogiła

Pod koniec XVI i w XVII stuleciu stał się Karniów częścią dóbr należących do najmożniejszych rodów Rzeczpospolitej. W1595 roku był własnością Stanisława Tarnowskiego, kasztelana sandomierskiego. Z kolei w XVII stuleciu dobra karniowskie należały do rodziny Lubomirskich - „hrabiów z Wiśnicza”. Byli wśród właścicieli Karniowa m.in. wojewoda krakowski Stanisław Lubomirski (1583-1649), hetman polny koronny, marszałek wielki koronny Jerzy Sebastian Lubomirski (1616-1667), przywódca rokoszu szlacheckiego przeciwko królowi Janowi Kazimierzowi. Po jego śmierci we Wrocławiu w roku1667, jego skonfiskowane wcześniej dobra, objął wojewoda krakowski Aleksander Lubomirski (1614-1677). O tym, że folwark w Karniowie przynosił jego właścicielom niemałe dochody, świadczą rejestry podatkowe z lat 1629 i 1680. Zgodnie z informacjami zawartymi w Rejestrze poborowym województwa krakowskiego z 1629 roku dzierżawca, bądź zarządca Karniowa niejaki Jan Drabik oddał ponad 55 florenów podatku. Dla porównania w pobliskich Czulicach będącymi przecież siedzibą parafii jego wysokość wyniosła tylko niewiele ponad 19 florenów, tyleż samo co w Czulicach, tj. około 19 florenów, zebrano w pobliskiej Głębokiej.

 

Na początku XVIII wieku, w latach 1708 – 1710 Karniów wraz sąsiadującym z nimi Czulicami był dwukrotnie miejsce dłuższego pobytu biskupa Kazimierza Łubieńskiego, administratora generalnego diecezji krakowskiej, a potem jej biskupa. Jego obecność w Karniowie, będącym w tym czasie najprawdopodobniej własnością biskupów krakowskich, związana była z pustoszącymi ówczesne ziemie polskie, w tym i ziemie Małopolski epidemiami chorób zakaźnych. Fakt, iż biskup Kazimierz Łubieński wybrał na miejsce swojego pobytu dwór w Karniowie świadczy o tym, że był on budynkiem dużym i dobrze zaopatrzonym, który zapewniał schronienie, nie tylko biskupowi, ale zapewne i niemałej grupie towarzyszących mu osób. O zamożności karniowskiego dworu i folwarku dodatkowo świadczyć może fakt istnienia w nim dworskiej kaplicy. Potwierdzają to zapisy znajdujące w pochodzących z 1747 roku, a więc okresu niewiele późniejszego, dokumentach wizytacyjnych biskupa krakowskiego Andrzeja Załuskiego. Niestety nie zachowały się do dnia żadne informacje, które pozwoliłyby nam określić choćby w przybliżeniu stan i wyglądał ówczesnego dworu w Karniowie.

 

W drugiej połowie XVIII stulecia dobra karniowskie należały do podskarbiego nadwornego Rocha Kossowskiego (1779-1783), a po jego śmierci do jego małżonki Konstancji z Łubińskich Kossowskiej. W latach 1789-1791 Karniów stał się z kolei własnością jej spadkobierców. Zachowane źródła informują nas, iż w majątek ziemski w Karniowie został wydzierżawiony około 1779 roku niejakiemu Rochlandowi. W latach 1791-1801 był Karniów własnością szambelana królewskiego Michała Miłkowskiego.

 

W ostatnich dekadach XVIII wieku (1789 rok) było w Karniowie 38 domów mieszkalnych, dwór, browar, młyn i karczma. Były też najprawdopodobniej w Karniowie lub jego najbliższej okolicy stawy. Zdaje się potwierdzać to pochodzący z roku1791 zapis, iż: „ Na pn. od wsi jest źródło „Dąb”, z którego płynie woda do stawów. Droga ze wsi do Bierkowa, idzie przez górzyste pola zwane „Łany”.Wieś zamieszkiwało 244 mieszkańców, w tym 116 mężczyzn i 128 kobiet. Było wśród nich dwu rzemieślników, z których jeden był kowalem. Mieszkało również w Karniowie 8 wyznawców religii mojżeszowej, w tym karczmarz.

 

Po trzecim rozbiorze i upadku Rzeczpospolitej, Karniów znalazł się w granicach monarchii Habsburgów, a później przez kilka lat był częścią Księstwa Warszawskiego. Ostatecznie, decyzje podjęte na Kongresie Wiedeńskim (1814-1815), spowodowały iż Karniów wszedł w skład Wolnego Miasta Krakowa, którego częścią pozostawał aż do jego likwidacji w1846 roku. Wówczas to, ponownie miejscowość ta stała się częścią państwa Habsburgów. W roku 1804 Karniów był własnością hrabiego Franciszka Żeleńskiego, równocześnie właściciela tzw. dóbr brzeskich. Tytuł hrabiowski Franciszek Żeleński otrzymał od władz austriackich 5 marca 1801, a podstawą jego nadania były jego zasługi, przedstawiony wywód szlachectwa, sprawowane wcześniej urzędy m.in. urząd kasztelana bieckiego oraz posiadane odznaczenia w tym Order Orła Białego. Po jego śmierci w roku 1805 Karniów stał się własnością jednego z jego synów hrabiego Wilhelma Żeleńskiego. Okazał się on być marnym gospodarzem, systematycznie obciążający swoimi długami majątek karniowski. Ostatecznie Karniów stał się własnością niejakiego Lipczyńskiego, który przejął go za długi od hrabiego Wilhelma. O tych wydarzeniach tak pisał nieoceniony pamiętnikarz tamtych czasów Kazimierz Girtler:” W bliskości Czulic leży wieś Karniów, położeniem i glebą do tamtych podobna, dobra sąsiadka. Nabył ją od Wilhelma Żeleńskiego, starościca, a raczej kasztelana bieckiego, Lipczyński, ante, w początkowym zawodzie, coś instar geometry, dalej niby jurysta, następnie amator lichwy, ostatecznie ziemski obywatel. Ile razy czytałem opis lubelskiej palestry i czupurzących się kauzyperdów, zaraz stawał mi w oczach ten Lipczyński. Wsadzić go tylko w żupanik, kontusik, opasać - to już żywcem szermierz kartkowy. Mały, głowiaty, łysy, pękaty, że go stąd karaskiem zwano, gdy się w krakowskim sejmie o lada co swarzył. Dodawał on grosza wiecznie go łaknącemu, marnotrawnemu, ale poczciwemu Wilhelmowi Żeleńskiemu. Liczył procent, procent, procent – i jeszcze od procentu procencik, aż wziął w długu od niego Karniów, a później i Ściejowice nad Wisłą. Może zdarzy mi się kiedyś mówić o dorobku przez lichwę, będzie więc jeszcze miejsce wspomnieć o tym obywatelu, pomiędzy jego kolegami, a teraz dam mu święty spokój, bo też już dawno leży w grobie, odstąpię i od Karniowa, o którym dość powiedziałem, to jedynie dodam, że go posiada syn jego Ignacy. Tenże Ignacy Lipczyński nabył Głęboką, leżącą obok Karniowa też przy granicy Królestwa Polskiego”. Drugi w rodzinie Lipczyńskich właściciel Karniowa, Ignacy Lipczyński, był nie tylko dobrym gospodarzem, ale przede wszystkim patriotą i aktywnym działaczem politycznym. Uczestniczył w Powstaniu Krakowskim 1846 roku, za co spotkały go represje austriackie i pobyt w więzieniu. Wśród nielicznych włościan karniowskich, którzy wsparli jego próby utworzenia powstańczego oddziału w Karniowie i jego okolicach w 1846 roku był m.in. Jan Migacz oraz kilku nieznanych z imienia fornali. Dwa lata później, w 1848 roku, cesarska reforma uwłaszczeniowa nadała chłopom, w tym i włościanom z Karniowa, prawo własności posiadanej przez nich ziemi oraz zniosła obciążenia feudalne,w tym przede wszystkim pańszczyznę. Sam z Ignacy Lipczyński nadal aktywnie uczestniczył w życiu społecznym i politycznym Galicji. Był min. posłem do Sejmu Krajowego Galicji I kadencji (1861-1867). Około 1880 roku wraz z właścicielami majątku i służbą dworską liczył Karniów 293 mieszkańców, a jego właścicielką była Marianna Lipczyńska.

Od roku 1885 majątek ziemski w Karniowie należał do braci Antoniego i Feliksa Gaszyńskich. Na mocy zawartej w roku 1905 pomiędzy braćmi umowy kupna-sprzedaży jedynym właścicielem dóbr karniowskich został Antoni Gaszyński, który w roku 1919 dokonał zapisu 2/3 tegoż majątku na wypadek swojej śmierci, córce Józefie (realizacja zapisu nastąpiła dopiero w roku 1937, kiedy to zmarł Antoni Gaszyński). Mężem Józefy był Grzegorz Straszewski. Grzegorz Straszewski urodził się 14 XII 1895 roku w Bochni, był synem Ludwika i Heleny z Woźniakowskich. Z wykształcenia prawnik, uczestnik wojny polsko – bolszewickiej, podczas której walczył m. in. w oddziale Legii Oficerskiej z Gródka Jagiellońskiego. Zmobilizowany w roku 1939, dostał się do niewoli sowieckiej. Był więźniem obozu w Starobielsku. Zamordowany przez Sowietów w siedzibie NKWD w Charkowie w roku 1940. Jego mogiła znajduje się na Cmentarzu Ofiar Totalitaryzmu na Piatichatkach w Charkowie.

 

Z wydarzeń, których świadkiem był Karniów na początku XX wieku należy w tym miejscu przypomnieć dramatyczny okres I wojny światowej, kiedy to doszło na tych ziemiach w listopadzie 1914 roku do zaciętych walk pomiędzy wojskami rosyjskim i austriackim. Pamiątką po nich jest zachowany do dnia dzisiejszego w Karniowie Pomnik-Mogiła . Jest to mogiła zbiorowa, której główną część stanowi postument z tablicą, na której znajduje się napis: „1914 KU CZCI ŻOŁNIERZOM POLEGŁYM ZA WOLNOŚĆ I OJCZYZNĘ”, a wieńczy go rzeźba przedstawiającą ptaka. W mogile tej pochowanych jest 10 żołnierzy armii austro-węgierskiej, poległych lub zmarłych w listopadzie i grudniu 1914 r., podczas tzw. Bitwy o Kraków. W toku badań archiwalnych historykom udało się zidentyfikować nazwiska tylko dwu poległych żołnierzy, pochowanych w mogile zbiorowej w Karniowie. Są to żołnierze armii austro-węgierskiej: Giovanni Primo Galetti i Ernst Mislap. W miesiącu wrześniu 2018 r. zostały wykonane prace remontowo – budowlane związane z renowacją mogiły.

 

W czasach II Rzeczpospolitej (1918-1939) był Karniów, aż do roku 1934, gminą jednowioskową. Po wprowadzeniu w 1934 roku reformy administracyjnej miejscowość ta została włączona do utworzonej wówczas gminy Ruszcza. Według Skorowidzu miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej z roku 1925 w Karniowie było 71 budynków mieszkalnych, a w miejscowości mieszkało 380 osób (173 mężczyzn i 207 kobiet). Wszyscy mieszkańcy Karniowa deklarowali przynależność do narodowości polskiej, w tym 374 osoby było wyznania rzymskokatolickiego, a 6 wyznania mojżeszowego. W miejscowości tej, według danych z 1932 roku, nie było placówki oświatowej, a dzieci uczęszczały do szkoły w sąsiednich Czulicach. Według zachowanych, lecz nie w pełni weryfikowalnych przekazów ustnych, w miejscowości tej, w 1927 roku powstała Straż Pożarna, a jednym z głównych inicjatorów jej założenia był Franciszek Wierzba.

 

Międzywojenny Karniów był również świadkiem wyjątkowo brutalnego przestępstwa, o którym rozpisywała się nie tylko krakowska prasa. W małym sklepiku prowadzonym w Karniowie przez małżeństwo Geislerów i jego najbliższych okolicach, zostało podczas, jak to określiła ówczesna prasa, zwykłej „wiejskiej bójki” zastrzelone trzy osoby, a sam właściciel sklepu lekko ranny w rękę. Jak więc widać, choćby na podstawie przedstawionej powyżej historii, przestępczość to nie tylko problemem dzisiejszych czasów.

 

W latach hitlerowskiej okupacji mieszkańcy Karniowa aktywnie włączyli się działalność organizacji konspiracyjnych, a także tajne nauczanie. W zorganizowanym w sąsiednich Czulicach tajnym gimnazjum naukę pobierali młodzi mieszkańcy Karniowa: Henryk i Władysław Wierzba oraz Jan Miechowicz. Mieszkańcy Karniowa udzielili wsparcia wysiedlonym mieszkańcom Warszawy, a przez całą okupację niemiecką, organizowali pomoc żywnościową dla mieszkańców Krakowa.

Pomnik ku czci Żołnierzom poległym za wolność i ojczyznę

Pomnik ku czci Żołnierzom poległym za wolność i ojczyznę

Pomnik ku czci Żołnierzom poległym za wolność i ojczyznę

W miejscowości od wielu lat także funkcjonuje Koło Gospodyń Wiejskich, które kultywuje tradycje lokalne. Wielokrotnie KGW zdobywało czołowe miejsca na Małopolskich Konkursach Wieńca Dożynkowego w Radomyślu Wielkim i Zalipiu (w konkursach brało udział kilkadziesiąt różnych grup wieńcowych). Często reprezentowało naszą gminę na Rynku Głównym w Krakowie podczas obchodów uroczystej Palmowej Niedzieli. Długoletnią przewodniczącą KGW była Pani Weronika Zemełka. Obie ww. organizacje ściśle ze sobą współpracują, co przynosi liczne efekty.

1 września 1953 roku - zadzwonił pierwszy dzwonek w siedmioklasowej wówczas szkole. Na siedzibę szkoły przeznaczono budynek dawnego dworu, w którym funkcjonowała aż do 2000 roku. Wtedy wszystkie zajęcia szkolne przeniesiono do budynku wiejskiego będącego siedzibą Ochotniczej Straży Pożarnej w Karniowie.

 

 

W 2018 roku w miejscowości oddano do użytkowania nowo wybudowany budynek szkoły podstawową wraz z oddziałem przedszkolnym dla miejscowości Karniów, Czulice i Głęboka. Podczas oficjanego otwarcia nowej szkoły nadano jej imię Adama Mickiewicza. W roku 2021 roku zakończono budowę sali gimnastycznej przy szkole. Do szkoły uczęszcza ok. 150 uczniów.

Dwór w Karniowie

Szkoła Podstawowa im. Adama Mickiewicza w Karniowie

Otwarcie Szkoły w Karniowie 03.09.2018r.

Profesor K. Rymunt, w swojej pracy poświęconej pochodzeniu nazewnictwa miejscowości północnej części dawnego Województwa Krakowskiego, określa pochodzenie nazwy miejscowości Karniów jako nazwę dzierżawczą pochodzącą od nazwy osobowej Karń, która mogła być formą skróconą imienia lub przydomka osobowego.

 

Miejscowość liczy 596 mieszkańców I jest chętnie wybierana przez mieszkańców przybyłych.

Z Karniowa przy dobrej widoczności można podziwiać Tatry.

2024-02-14