Luborzyca

Jednoznaczne wyjaśnienie genezy pochodzenia nazwy tej miejscowości, nie jest praktycznie możliwe. Być może pochodzi ona od nazwy osobowej zaczynającej się od przedrostka – Lubo. W takiej sytuacji, warto przytoczyć jedną z legend odnoszących się do powstania nazwy Luborzyca. Według niej nazwa Luborzyca wywodzi się od określenia „Lube życie”. Tak miejsce swojego pobytu określać mieli krakowscy majstrowie, budujący luborzycki kościół na początku XIII w. Kościół p.w. Podwyższenia Krzyża Świętego w Luborzycy jest najstarszym zabytkiem architektury sakralnej na terenie dzisiejszej Gminy Kocmyrzów-Luborzyca. Pierwszy, drewniany kościół został wybudowany w latach 1218 -1229, a jego fundatorem był ówczesny biskup krakowski Iwo Odrowąż. Według kolejnej z legend, fundacja kościoła w Luborzycy miała charakter dziękczynny za szczęśliwe ocalenie biskupa, którego powóz poniosły konie w czasie zjazdu z górki na której wybudowany został kościół. Z okresu budowy pierwszego kościoła (1218-1229) pochodzą pierwsze pisane źródła historyczne odnoszące się do dziejów tej miejscowości. Potwierdzają one, iż już w tym okresie Luborzyca była własnością biskupów krakowskich. W średniowieczu Luborzyca wraz z kilkoma innymi miejscowościami tworzyła tzw. „klucz luborzycki” będący jednym z najbardziej dochodowych majątków krakowskich biskupów. Ówczesny dwór w Luborzycy musiał być nie tylko okazały ale i odpowiednio urządzony, skoro odwiedzały go koronowane głowy. Król Władysław Jagiełło obiadował w Luborzycy 28 października 1393 r. a jego małżonka św. Jadwiga spędziła tu noc z 2 na 3 grudnia 1393 r. Dzień 15 czerwca 1401 r. stanowi jedną z przełomowych dat w dziejach Luborzycy. Wówczas to biskup krakowski Piotr Wysz przekazał luborzyckie beneficjum na rzecz krakowskiej Akademii, realizując niejako testament królowej św. Jadwigi Andegaweńskiej. Zgodnie z jego treścią proboszczem parafii w Luborzycy mogli być odtąd tylko: „magistrowie, doktorzy, licencjaci, bakałarze teologii, prawa kanonicznego i sztuk wyzwolonych” krakowskiej Alma Mater. Zawiązane wówczas więzi pomiędzy Luborzycą a krakowską Akademią przetrwały aż do początku XIX w. Więzi te nie ograniczały się tylko do spraw kościelnych. To dzięki nim już w XV stuleciu powstała w Luborzycy szkoła parafialna znajdująca się pod opieką Akademii. Naukę w niej pobierali synowie miejscowych chłopów, co często otwierało przed nimi drogę do studiów uniwersyteckich i dawało możliwość społecznego awansu.

Druga połowa XVII i XVIII w. to czasy, które przyniosły Luborzycy liczne nieszczęścia i klęski. Na przełomie września i października 1655 r. świątynia w Luborzycy została splądrowana przez wojska szwedzkie, w latach 1706 -1711 wielkie spustoszenie spowodowała szalejąca zaraza, a w 1770 roku kościół tak jak i cała okolica zostały splądrowane m.in. przez wojska rosyjskie. Wielkie chwile w swojej historii Luborzyca przeżyła w czasie Powstania Kościuszkowskiego w1794 r., kiedy to w przeddzień bitwy pod Racławicami (1-3 kwietnia 1794 r.) stała się swoistym centrum działań powstańczych. Po wymarszu z Krakowa oddziały Tadeusza Kościuszki zatrzymały się w Luborzycy, gdzie naczelnik dokonał reorganizacji swojej armii. Po III rozbiorze Polski, Luborzyca znalazła się w granicach monarchii austriackiej, nadal pozostając własnością duchowną. Zmianę przyniosły dopiero postanowienia Kongresu Wiedeńskiego, w wyniku których Luborzyca stała się częścią carskiej Rosji. W roku 1827 Luborzyca liczy 66 domów i 292 mieszkańców. Po klęsce Powstania Styczniowego (1863-1864) władze carskie wraz z uwłaszczeniem chłopów w 1864 r. wprowadzają w życie także pierwszą na tych terenach reformę samorządową. W jej wyniku w 1865 roku Luborzyca staje się siedzibą Gminy, która należy do Powiatu Miechowskiego. W roku 1874 r. Luborzyca otrzymuje status wsi rządowej. Ostatnie dekady XIX w. to czas znaczącej aktywności społecznej mieszkańców Luborzycy, wtedy to w roku 1887 powstaje tu pierwsza zorganizowana ludowa kapela muzyczna. Wśród jej organizatorów są m.in. Antoni Kułaga i Wawrzyniec Korcala oraz ówczesny luborzycki proboszcz ksiądz Walenty Patkowski. Dziś jako Orkiestra Dęta „Kosynierzy” Luborzyca jest jedną z najstarszych działających orkiestr dętych w całej Małopolsce.

W roku 1903 ukończona została budowa nowego budynku szkolnego, wybudowanego z inicjatywy ówczesnej gminy. Warto przypomnieć, iż luborzycka szkoła od 1865 roku miała status szkoły rządowej i jej działalność finansowana była przez władze rosyjskie,w której językiem wykładowym był język rosyjski. W latach II Rzeczypospolitej Luborzyca pozostała siedzibą gminy i wchodziła w skład Powiatu Miechowskiego. Działały tu wówczas m.in. Kółko Rolnicze, Kasa Stefczyka , a od 1924 r. Straż Ogniowa, staraniem mieszkańców wybudowany zaś został obok kościoła, nieistniejący dziś Dom Ludowy. Należy w tym miejscu wspomnieć o zmianach, jakie w dziejach Luborzycy wprowadziło utworzenie w 1934 r. sołectwa Wysiołek Luborzycki. Jego powstanie spowodowało szereg niejasności i utrudnień związanych z lokalizacją wielu historycznych obiektów powiązanych z Luborzycą. Dotyczy to np. najstarszego zabytku architektury sakralnej na tym obszarze, jakim jest luborzycki kościół parafialny, który do czasu utworzenia nowego sołectwa znajdował się w Luborzycy, a obecnie usytuowany jest na terenie Wysiołka Luborzyckiego. Podobnie rzecz ma się z luborzycką szkołą podstawową. Okres okupacji hitlerowskiej przyniósł mieszkańcom Luborzycy wiele tragicznych przeżyć. Dnia 3 lipca 1943 r. Niemcy pacyfikując tę miejscowość rozstrzelali sześć osób, pomimo szalejącego terroru w Luborzycy od pierwszych dni okupacji organizowane były konspiracyjne struktury. Działały tu oddziały Batalionów Chłopskich jak i Armii Krajowej, organizowane było tajne nauczanie, pomoc dla uchodźców wysiedlonych przez Niemców z terenów polskich włączonych do III Rzeszy czy też powstańczej Warszawy.

Od roku 1973 Luborzyca jest częścią utworzonej wówczas Gminy Kocmyrzów-Luborzyca.