Czulice

Pierwszą zachowaną pisemną informację o Czulicach odnaleźć możemy w pochodzących z lat 1325-1327 rejestrach dziesięciny papieskiej. Dzięki nim możemy poznać imię pierwszego czulickiego proboszcza – Hermana, a także wysokość dziesięciny, którą w ramach świętopietrza uiszczała ówczesna parafia w Czulicach. Informacja ta pozwala stwierdzić, że parafia w Czulicach, powstała w okresie wcześniejszym, nie sposób bowiem przyjąć, że kościół oraz parafia istniały na obszarach słabo zaludnionych, gdzie trudno byłoby o wiernych. W drugiej połowie XIV w. parafię w Czulicach tworzyły: Czulice, Wronin, Wroniniec, Karniów i Czernichów (część Czernichowa należała do parafii Igołomia). Same Czulice, w świetle dostępnych dokumentów źródłowych były własnością rycerską, a następnie szlachecką. Pierwszym znanym z imienia właścicielem tej miejscowości był wzmiankowany w roku 1370 Chwalisz (Falisz) z Czulic, być może jeden z protoplastów rodu Czulickich, do których miejscowość ta należała aż do schyłku XVI wieku. Spośród przedstawicieli rodu Czulickich na szczególną uwagę zasługuje Imram senior z Czulic, poległy w bitwie pod Grunwaldem 15 lipca 1410 roku, którego imię wymienia w swoich „Rocznikach Królestwa Polskiego” Jan Długosz: „A po dokonaniu przeliczenia stwierdzono, że z wojska królewskiego poległo tylko dwunastu znacznych rycerzy. Wśród nich najznaczniejsi byli Jakubowski herbu Róża, Imram Czulicki herbu Czewnia”. O wydarzeniach tych przypomina znajdujący się w Czulicach tzw. Krzyż Grunwaldzki. Wzniesiony w tej miejscowości w roku 1910, przy okazji odsłonięcia w Krakowie 15 lipca 1910 roku Pomnika Grunwaldzkiego.

Pomnik Grunwaldzki

Ważną postacią w dziejach Czulic był Jan III Czulicki, właściciel Czulic w latach czterdziestych XVI w., dzięki staraniom którego kościół w Czulicach został gruntownie przebudowany i odnowiony. Do dziś zachowała się na jednym z detali ciesielskich nadproża portalu południowego data jego wykonania – 1547 r. Prawdopodobnie wspominany Jan był ostatnim przedstawicielem rodu Czulickich.

W 1590 roku właścicielem Czulic był szlachcic Stanisław Tchórzewski. Spośród szesnastowiecznych plebanów czulickich warto wspomnieć Piotra z Górczyna, który pełnił tę funkcję w latach 1583 -1585, kiedy to zrezygnował z niej i objął probostwo w parafii w Luborzycy. Piotr z Górczyna był kanonikiem krakowskim, doktorem prawa i dziekanem Wydziału Filozoficznego i rektorem Krakowskiego Uniwersytetu. Zachowane do dziś źródła historyczne z XVI wieku potwierdzają istnienie w Czulicach szkoły parafialnej. Był też w ówczesnych Czulicach młyn oraz najprawdopodobniej karczma. Od połowy lat dziewięćdziesiątych XVI w. Czulice były własnością, wywodzącej się ze średniozamożnej szlachty rodziny Popowskich, co potwierdzają zachowane źródła (1595r. - Paweł Popowski, 1628r. Jan Popowski). Z siedemnastowiecznych dziejów parafii w Czulicach warto wspomnieć dwa wydarzenia. I tak 6 grudnia 1674 r. biskup sufragan krakowski Mikołaj Oborski, dokonał uroczystej konsekracji ołtarza głównego Oczyszczenia Matki Bożej w tutejszym kościele parafialnym. Z kolei 7 października 1698 r. w Czulickiej świątyni przyjął sakrament chrztu świętego Michał Kunicki, późniejszy biskup sufragan krakowski. Na początku XVIII w. stały się Czulice własnością Zygmunta Morskiego, który nabył je około roku 1706. W latach 1708 – 1710 Czulice wraz sąsiadującym z nimi Karniowem dwukrotnie były miejsce pobytu biskupa Kazimierza Łubieńskiego administratora generalnego diecezji krakowskiej, a potem jej biskupa. Jego obecność w Karniowie, będącym własnością biskupów krakowskich, jak i w Czulicach związana była pustoszącymi ówczesne Województwo Krakowskie epidemiami chorób zakaźnych. Dzięki zachowanym zapiskom ówczesnego plebana czulickiego Stefana Kropskiegomożemy częściowo odtworzy działalność biskupa Łubieńskiego w parafii czulickiej. I tak w lipcu 1708 r. biskup przewodniczył uroczystościom Bożego Ciała, a podczas Bożego Narodzenia odprawił uroczystą pasterkę. W grudniu 1708 r. odbył się w czulickiej świątyni chrzest syna Zygmunta Morskiego, właściciela czulickiego majątku - Kazimierza, w którym uczestniczyli jako rodzice chrzestni Anna z Drozdów Dąbska i biskup Kazimierz Łubieński. Ponadto pomiędzy sierpniem a listopadem 1708 roku biskup Łubieński wyświęcił w czulickim kościele 40 kleryków. Najprawdopodobniej także podczas swojego drugiego pobytu w 1710 roku biskup Łubieński wyświęcał kleryków w czulickim kościele. W roku 1781 miała miejsce gruntowa restauracja kościoła w Czulicach, której fundatorką była właścicielka Czulic, kasztelanka oświęcimska Anna z Morskich Grodzicka, a ważną rolę w tymprzedsięwzięciu odegrał ówczesny proboszcz Franciszek Minocki. Jego następca, ksiądz Konstanty Ptaszyński tak opisał to wydarzenie: „… w r. 1781 za radą Najprzewielebniejszego Minockiego kościół ten już chylący się ku upadkowi przez dziedziczkę Annę z Morskich Grodzicką, wdowę, kasztelankę oświęcimska od fundamentów został odrestaurowany”.

Panny z Czulic podczas uroczystości kościelnej. Czulice Ok 1937 - 1938r.

Procesja Bożego Ciała. 1909 rok

Figura Matki Boskiej z 1904 roku przy kościele parafialnym.

Po upadku I Rzeczypospolitej, znalazły się Czulice w granicach monarchii habsburskiej (w latach 1815 -1846 należały do Wolnego Miasta Krakowa). Postanowienia Kongresu Wiedeńskiego (1814-1815) uczyniły z Czulic nadgraniczną miejscowością Cesarstwa Austriackiego aż po rok1914. W pierwszych latach XIX w. majątek ziemski w Czulicach nadal był własnością kasztelanowej oświęcimskiej Anny z Morskich Grodzickiej (1801 r.), a po jej śmierci do Jana Grodzickiego (1804 r.). W latach 1807-1808 wieś liczyła 290 mieszkańców, w tym 152 kobiety. A wśród nich było 4 osoby pochodzenia szlacheckiego i jeden duchowny. We wsi znajdowało się 40 domów (budynków) mieszkalnych. Kolejnym właścicielem Czulic był Antoni Stadnicki (ur.1774 r. – zm.1820 r.), postać nietuzinkowa, choć gospodarz raczej marny. Aktywnie działał politycznie i społecznie w czasach Księstwa Warszawskiego i Wolnego Miasta Krakowa. Był fundatorem powstałego w 1818 roku Towarzystwa Przyjaciół Muzyki oraz członkiem honorowym Krakowskiego Towarzystwa Naukowego. Warto dodać, że w 1814 r. witał On w Krakowie udającego się do Wiednia cara Rosji Aleksandra I. Po jego śmierci majątek w Czulicach wystawiono na licytację, a nowym właścicielem został profesor Adam Krzyżanowski (1785 -1847). Nowy właściciel to kolejna interesująca postać wśród dziedziców czulickich XIX wieku. Wybitny prawnik, przez większość życia związany z Uniwersytetem Jagiellońskim w Krakowie. Dziekan Wydziału Prawa, w ostatnich latach życia (1845 - 1847) rektor Uniwersytetu. Adam Krzyżanowski zmarł w Czulicah, w nocy z

12 na 13 listopada 1847 r. i został pochowany na cmentarzu w Czulicach. Majątek ziemski w Czulicach przypadł jego córce Florentynie, która w 1848 roku poślubiła Ludwika Szumańczowskiego, prawnika i absolwenta Uniwersytetu Lwowskiego, wieloletniego posła do Sejmu Krajowego Galicji oraz jednego z inicjatorów powołania do życia cenionej do dziś Szkoły Rolniczej w Czernichowie. W ostatnich dekadach XIX w. majątek czulicki był własnością rodziny Dębskich. Natomiast na początku XX w. stał się on własnością rodziny Van Wollen, w której rękach pozostał do 1945 r. Nie zabrakło w dziejach XIX wiecznych Czulic osób i wydarzeń związanych z walką o niepodległość Polski. Aktywny udział w Powstaniu Krakowskim 1846 wziął Jan Hirschberg brat proboszcza czulickiego Alojzego, wcześniej zarządzający jego gospodarstwem. Położone przy granicy austriacko-rosyjskiej Czulice były jedną z tych miejscowości, przez które biegły szlaki przerzutu broni i ochotników z terenów Galicji na ziemie walczącego z Rosjanami byłego Królestwa Polskiego. Zapewne, granicę w Czulicach przekraczali powstańcy z rozbitych przez armię carską oddziałów. Niemym wspomnieniem tych wydarzeń jest symboliczna powstańcza mogiła na miejscowym cmentarzu parafialnym. Najprawdopodobniej są w niej pochowani powstańcy z rozproszonych oddziałów gen. M. Langiewicza, z którzy zginęli w potyczce stoczonej z Rosjanami 21 marca 1863 roku pod Czernichowem. Według publikacji z 1868 roku jednym z pochowanych powstańców jest Węgier o nazwisku Bettel. Początek XX wieku przyniósł Czulicom szereg istotnych dla jej mieszkańców zmian. Z inicjatywy Wilibalda Feliksa van Wollena, jego teścia Franciszka M. Dołkowskiego, proboszcza Andrzeja Bielskiego oraz miejscowych gospodarzy m.in. Jan Miechowicza i Jan Gadacza utworzona została jednostka Straży Ogniowej, do której należało 19 strażaków. W roku 1911 wybudowano dla niej drewnianą remizę. Na przełomie 1911/1912r., przy znaczącym wsparciu dworu, powstało Koło Młodzieży, które później przekształciło się w Koło Młodzieży Wiejskiej. Ten systematyczny rozwój społeczny przerwał wybuch I wojny światowej. Rok 1914 okazał się jednym z najtragiczniejszych w dziejach Czulic, a działania wojenne na przełomie listopada i grudnia tegoż roku przyniosły tej miejscowości niewyobrażalne wręcz straty i zniszczenia. O wydarzeniach tych dziś świadczą dwie mogiły żołnierzy poległych w walkach 1914roku. Po odzyskaniu niepodległości, w czasach II Rzeczypospolitej (1918-1939), były Czulice miejscowością „tętniąca życiem”. Działały tu m.in. Spółdzielnia Mleczarska, w której produkowano znane i cenione w Krakowie masło „Jagódka”, Kasa Stefczyka, Kółko Rolnicze, Koło Pszczelarzy, Koło Sadowników, Bank Ludowy. Ważną rolę w życiu mieszkańców, pełniła działająca do dziś Ochotnicza Straż Pożarna. W Czulicach działało również Koło Młodzieży Wiejskiej oraz Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży Żeńskiej.

Wielką rolę w rozwoju inicjatyw społecznych w międzywojennych Czulicach odegrała rodzina Van Wollen a zwłaszcza Franciszek Van Wollen i jego małżonka Maria, która była m.in. inicjatorką i organizatorką wystawienia przez młodzież z Czulic w Teatrze im. Juliusza Słowackiego w Krakowie inscenizacji „Hanusinego wesela” J. Cierniaka (1933 r.). W latach hitlerowskiej okupacji działały w Czulicach organizacje konspiracyjne, prowadzono tajne nauczanie. Tutaj też schronienie znalazło wielu mieszkańców „zamordowanej” przez Niemców w 1944 roku Warszawy.

Dwór w Czulicach. Obraz autorstwa Franciszka Van Wollena z 1936 roku.

Dwór w Czulicach. Obraz autorstwa Franciszka Van Wollena z 1937 roku.

Przed dworem w Czulicach. Najprawdopodobniej dożynki. Lata 30ste XX w

Dwór- stan obecny

Dwór wraz z mogiłą zbiorową żołnierzy austro- węgierskich z 1914 roku

Figura Jana Napomucena w centrum Czulic

Zbiorowa mogiła żołnierzy austro- węgierskich poległych w 1914 roku. Cmentarz parafialnym w Czulicach.

Genezę nazwy miejscowości profesor Kazimierz Rymut wywodzi od nazwy patronimiczną wywodzącej się od nazwy osobowej „Czuła”, którą można przyrównać do słów „czuły” lub „czuć”. Otwartym pozostaje pytanie czy jej pochodzenie może wywodzić się od nazwiska rodowego jej pierwszych historycznych właścicieli - rodziny Czulickich, herbu Czewoja, czy też to ród Czulickich wziął swoje nazwisko od nazwy miejscowości.

Na dzień dzisiejszy w miejscowości znajduje się boisko trawiaste, plac zabaw, altana wiejska, oraz park przy budynku dworu, który na ten moment pozostaje własnością Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa.

W Czulicach funkcjonuje najstarsza na terenie gminy Ochotnicza Straż Pożarna, reaktywowane w 2015 roku Koło Gospodyń Wiejskich i niedawno założone Stowarzyszenie Aktywne Czulice i okolice.

1992 r. Poświęcenie samochodu dla OSP Czulice

OSP Czulice . Koniec lat 60tych XX w. Czulice

OSP Czulice 2013 r.

OSP Czulice. 2022r.

Budynek OSP Czulice

KGW Czulice podczas Dni Gminy 2018r.

KGW Czulice podczas dożynek gminnych w Luborzycy. 2017r.

Czulice jako pierwsza miejscowość w naszej gminie doczekały się publikacji pt. " Historia Czulic " na temat historii miejscowości Czulice, dziejów Parafii pw. Św. Mikołaja i średniowiecznego kościoła. To także między innymi historia poległego w bitwie pod Grunwaldem Imrama z Czulic, oraz losów kolejnych właścicieli ziemskich. Jest to również historia mieszkańców tej miejscowości na przestrzeni wieków.

Publikacja została wydana dzięki Stowarzyszeniu Aktywne Czulice i okolice, które na ten cel pozyskało dofinansowanie z Województwa Małopolskiego i Powiat Krakowski , a zamysłem było aby w każdym domu w miejscowości ta książka się znalazła. Ponadto książki dostępne są dla zainteresowanych w naszych gminnych bibliotekach.